صحنه سیاسی عراق به طور سنتی بر سه ستون اصلی قومی-مذهبی استوار است: بلوک شیعه، بلوک سنی و بلوک کرد. با این حال، رقابتهای اصلی تنها میان این سه جناح جریان ندارد، بلکه در درون هر یک از آنها، بهویژه در میان شیعیان، شاهد صفبندیها و چالشهای پیچیدهای هستیم.
جناح شیعه: کانون اصلی قدرت و رقابت
در حال حاضر، رقابت کلیدی در جناح شیعه میان دو ائتلاف اصلی، یعنی ائتلاف «دولت قانون» به رهبری نخستوزیر اسبق، نوری المالکی، و ائتلاف نزدیک به نخستوزیر فعلی، محمد شیاع السودانی، متمرکز شده است. در این میان، مقتدی صدر و جریان او با اعلام تحریم انتخابات، مسیر خود را از این دو رقیب جدا کرده و به عنوان یک نیروی مستقل اما غایب در صحنه، معادلات را تحت تأثیر قرار داده است.
بازیگران اصلی جناح شیعه عمدتاً تحت یک چتر بزرگ سیاسی به نام «چارچوب هماهنگی شیعی» (الإطار التنسیقی) فعالیت میکنند. این چارچوب، مجموعهای از احزاب و گروههای ریشهدار در ساختار مذهبی و سیاسی جامعه شیعه عراق است که سابقهای طولانی در حکومتداری دارند. مهمترین اعضای این چارچوب عبارتند از:
سازمان بدر: به رهبری هادی العامری که این بار با نام «عراق مقتدر» به صورت مستقل وارد کارزار انتخاباتی شده است.
جنبش صادقون: شاخه سیاسی گروه «عصائب اهل الحق» که با ارائه فهرستی مجزا در انتخابات شرکت کرده است.
ائتلاف دولت قانون: به رهبری نوری المالکی که با تمام قوا برای کسب جایگاه برتر تلاش میکند.
ائتلاف (قویالدوله): به رهبری عمار حکیم که یکی دیگر از بازیگران سنتی این عرصه است.
در مقابل این گروهها، جریانی که میتوان آن را «شیعه لیبرال» و متمایل به غرب توصیف کرد نیز حضور دارد. اما پدیده جالب این دوره، ائتلاف «اعمار تنمیه» به رهبری محمد شیاع السودانی است. این ائتلاف جایگاهی بینابینی دارد؛ نه کاملاً در چارچوب هماهنگی قرار میگیرد و نه به طور کامل خارج از آن است. ترکیب این ائتلاف از چهرههای تکنوکرات، برخی نزدیک به جریان مقاومت و برخی با گرایشهای لیبرال، آن را به یک رقیب جدی برای سایر گروههای شیعه تبدیل کرده است.
جناح سنی: رقابت میان رهبران سنتی
در میان اهل سنت نیز رقابت شدیدی میان سه حزب اصلی در جریان است:
حزب تقدم: به رهبری محمد الحلبوسی، رئیس سابق پارلمان.
حزب سیاده: به رهبری خمیس الخنجر.
حزب عدل: به رهبری مثنی السامرائی.
تنشهای سیاسی میان این سه حزب بسیار بالا است. علاوه بر اینها، حزب دیگری به نام «حسم» به رهبری ثابت العباسی، وزیر دفاع کنونی عراق، ظهور کرده که به دلیل جایگاه رهبر آن، از وزن سیاسی قابل توجهی برخوردار است. اما در گروه احزاب فرعی اهل سنت قرار می گیرد، و وزن آن در فرآیند تشکیل فراکسیون بزرگ مجلس بعد از انتخابات و پیوستن به یکی از احزاب اصلی نمود پیدا می کند.
جناح کرد: تداوم آرایش سنتی قدرت
در اقلیم کردستان عراق، وضعیت تا حد زیادی مشابه دورههای گذشته است. دو حزب مسلط، یعنی حزب دموکرات کردستان (پارتی) و اتحادیه میهنی کردستان (یکیتی)، همچنان بازیگران اصلی هستند. در کنار این دو، جنبش نسل جدید به عنوان یک نیروی اپوزیسیون و منتقد فعالیت میکند.
تحلیل نهایی: پیروز انتخابات کیست؟
با توجه به ساختار جمعیتی، تقریباً قطعی است که احزاب شیعه در مجموع بیشترین کرسیهای پارلمان را به دست خواهند آورد. اما پرسش اصلی این است که کدام یک از جریانهای شیعه دست برتر را خواهد داشت؟ رقابت نفسگیر میان ائتلاف نوری المالکی و ائتلاف محمد شیاع السودانی، فضای رسانهای و شبکههای اجتماعی را به شدت دوقطبی کرده است.
با این حال، پیروزی در روز رأیگیری تنها مرحله اول از یک فرایند پیچیده است. در نظام سیاسی عراق، نخستوزیر توسط «بزرگترین فراکسیون پارلمانی» انتخاب میشود. این فراکسیون لزوماً با حزبی که بیشترین رأی را آورده یکی نیست، بلکه حاصل ائتلافها و مذاکرات طولانی و پرفراز و نشیب پس از انتخابات است. این مذاکرات که اغلب با چانهزنیهای سیاسی گسترده همراه است، تعیینکننده نهایی نخستوزیر و کابینه خواهد بود.
به همین دلیل، با وجود روندهای کلی، پیشبینی دقیق تعداد کرسیها و نتیجه نهایی در حال حاضر دشوار است. صحنه سیاسی عراق همواره پویا و مستعد تغییرات ناگهانی بوده و نتیجه نهایی تنها پس از رایزنیهای پیچیده در پارلمان مشخص خواهد شد.
گزارش:سرکارخانم رضایی/کارشناس ارشد مطالعات عراق